Θέματα ορολογίας

Συμπλήρωμα για την έννοια της Transgression

Δημήτρις Βεργέτης

Η transgression, παράβαση, είναι μια έννοια με ονομασία προελεύσεως. Αυτή δεν φέρει  το όνομα του Λακάν. Φέρει την υπογραφή του Μπατάιγ, ο οποίος την επινόησε, την σφυρηλάτησε και την τοποθέτησε στο επίκεντρο του τεράστιου έργου του.

Ο Λακάν την ενστερνίστηκε,[i] την αναβάθμισε και την αναβάπτισε στην κολυμβήθρα της ψυχανάλυσης καθαγιάζοντας την ως τον ακρογωνιαίο λίθο του 7ου σεμιναρίου του για την Ηθική της Ψυχανάλυσης, συναρθρώνοντάς την με τον  δεύτερο ακρογωνιαίο λίθο, τον  Χάιντεγκερ του Das Ding και του είναι-προς-θάνατο, αναπλαισιωμένο από τη ριζικά αναθεωρημένη φροϋδική ενόρμηση θανάτου και τον σαντικό «δεύτερο θάνατο». Στο ένα τρίτο περίπου του σεμιναρίου ο Λακάν εκθέτει την προβληματική του Μπατάιγ, την σχολιάζει εκτενώς, την μετατοπίζει κριτικά,  χρησιμοποιεί ορισμένες αρθρώσεις της και θεμελιώνει σε αυτή την εισαγωγή της απόλαυσης ως μείζον πραγματικό. Τα κεφάλαια ΧΙΙΙ έως και ΧVIII αποτελούν μια ενότητα με γενικό τίτλο Το παράδοξο της απόλαυσης (Le paradoxe de la jouissance). To κεφ. ΧV έχει ως τίτλο La jouissance de la transgression, Η απόλαυση της παράβασης.  Η ανάγνωση τους είναι άκρως διαφωτιστική και συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όσους  έχουν πρόσβαση στα γαλλικά ή στα αγγλικά να τα απολαύσουν. Είναι εμπνευσμένα. «Παραβιάζουν», τουτέστιν υπερβαίνουν κατά πολύ, το ως τότε διαμορφωμένο πλαίσιο της Επιστροφής στον Φρόυντ.  Εκτός από απόλαυση παρέχουν πρόσβαση σε μια ουσιαστική κατανόηση  προσφιλών  επεξεργασιών του Λακάν. Οι τίτλοι μιλούν από μόνοι τους: O θάνατος του θεού, Η αγάπη για τον πλησίον, Η ενόρμηση θανάτου, Η λειτουργία του αγαθού, Η λειτουργία του ωραίου( ή του κάλλους). Ο Μιλέρ, που έχει επιλέξει εύστοχα τους τίτλους, παρατηρούσε ότι πρόκειται για το σεμινάριο του πάθους – εκείνο όπου ο Λακάν, σε συνήχηση με τις πιο προσωπικές ευαισθησίες του,  μιλά όχι με τη γλώσσα του «mathème», αλλά με τη γλώσσα του «pathème». Είναι ιδιαίτερα σημαντικό που μεταφράζεται στα ελληνικά.

Η προβληματική της transgression κατέχει επίσης στρατηγική θέση και στο 17ο σεμινάριο, To αντίστροφο της ψυχανάλυσης, γιατί μέσα από την ρηξικέλευθη αναθεώρησή της, ο Λακάν οριοθετεί ένα άλλο καθεστώς της απόλαυσης, όπως έχει επισημάνει ο Μιλέρ. Η μπαταϊγική προβληματική της transgression επηρέασε ανεξίτηλα όχι μόνο τον Λακάν, αλλά όλη τη σύγχρονη σκέψη. Αξίζει να διαβάσει κανείς, έστω και επιλεκτικά,  το Ο Ερωτισμός (και εσωτερικό υπότιτλο Απαγόρευση και παράβαση και Το καταραμένο απόθεμα), καθώς και  λογοτεχνικά έργα του, όπως τα κολασμένα ευαγγέλια Ιστορία του ματιού, Μαντάμ Εντουάρντα, Η μητέρα μου, κτλ. – δεν ενδείκνυται να τα προτείνετε σε ευαίσθητες ψυχές. Εκδόθηκε στη Γαλλία το 1957 – το 7ο σεμινάριο (1959) μόλις έπεται της έκδοσης του. Η πρώτη έκδοση, του 1957, είχε ως εξώφυλλο μια  εκστασιασμένη αγία του Bernini, της οποίας το ισοδύναμο ξανασυναντάμε όλως τυχαίως στο εξώφυλλο του 20ου Σεμιναρίου! Ομοίως, ο σχεδόν άγνωστος πίνακας του Zucchi, Έρωτας και ψυχή (Psiche sorprende Amore), τον οποίο ο Λακάν υποβάλλει σε μια λεπτομερή και συναρπαστική ανάλυση στο 8ο σεμινάριο, Η μεταβίβαση, είχε αποτελέσει ήδη αντικείμενο αισθητικού ενδιαφέροντος για τον Μπατάιγ. Το αντικείμενο α, επίσης, κατάγεται εμφανώς από την Ετερολογία του Μπατάιγ, κάτι που έχει επικυρώσει και ο Μιλέρ. Η φιλία και η συνοδοιπορία του Λακάν με τον Μπατάιγ είναι γνωστότατη και χρόνια – από το σεμινάριο του Κοζέβ και τους κύκλους των σουρρεαλιστών τη δεκαετία του 1930. Είναι αρκετά ενδιαφέρον να ανακαλύπτει κανείς ότι, μετά από την γυναίκα του, ο Μπατάιγ προσέφερε στον Λακάν και πρωτότυπα εννοιολογικά μοτίβα, ποικιλοτρόπως  αξιοποιημένα, ενίοτε από αντιδιαστελλόμενες οπτικές γωνίες. 

 

ΥΓ. (1) Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε το ιστορικό κείμενο του Φουκώ, “Préface à la transgression”, (Πρόλογος στην παράβαση, βλ. Critique, 195-196, σ. 751-769, Minuit, Παρίσι 1963, σσ. 751-769, και Dits et écrits, τόμος 1, σσ. 233-250, Gallimard, Παρίσι 1994). Αν μη τι άλλο γιατί ξαναβρίσκουμε εκεί το λακανικό ζεύγος Ο Καντ με τον Σαντ.

ΥΓ. (2) Το παρόν σημείωμα γράφτηκε στον απόηχο της πρόσφατης συζήτησης, στην Κλινική ομάδα του ΚΨΕ, του κειμένου του Ζακ-Αλέν Μιλέρ για την απόλαυση και ειδικότερα για την σχέση της transgression με την απόλαυση. Προτείνω μερικές σημαντικές βιβλιογραφικές αναφορές  για την περίπτωση που υπάρχει ενδιαφέρον εμβάθυνσης σε αυτή την  έννοια, η οποία μάλιστα  έχει περάσει στην καθομιλουμένη με ανοριοθέτητες  πλέον σημασιακές αποχρώσεις.

 

[i] Όπως ενστερνίστηκε, ανασυντάσσοντάς την όμως, την μπαταϊγική συνάρθρωση της transgression με τον Σαντ και το Κακό, μοτίβα που δεσπόζουν στο σεμινάριο.

 
Εγγραφείτε για να ενημερώνεστε για τις δραστηριότητές μας
|
Βρείτε μας στο facebook
|
Ρεθύμνου 5 - 10682 - Αθήνα
|
+30 210 7226 520
|
ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
|
|
|

Αναζήτηση